Ο προφητικός Γιώργος Σκληρός

Ο Γιώργος Σκληρός περιέγραφε, πριν από έναν αιώνα, τα σημερινά προβλήματα στο βιβλίο Τα σύγχρονα προβλήματα του Ελληνισμού. 

Της Σώτης Τριανταφύλλου

 

Ο Γιώργος Σκληρός (1878-1919) ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες σοσιαλιστές. Λιγοστοί σημερινοί “σοσιαλιστές” τον γνωρίζουν μιας και ο σοσιαλισμός έχει ταυτιστεί με την αγραμματοσύνη –παρ’ όλ’ αυτά, ένας τοπικός εκδοτικός οίκος της Κατερίνης επανακυκλοφόρησε το βιβλίο του Τα σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού (εκδ. Μάτι) που πρωτοεκδόθηκε λίγο πριν από τον θάνατό του. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι. Kαι παρά τον αιώνα που μας χωρίζει από τις ιστορικές και κοινωνιολογικές μελέτες του Γ. Σκληρού, όσα γράφει παραμένουν επίκαιρα λες κι εμείς οι Έλληνες έχουμε ακινητοποιηθεί μέσα στον χρόνο.

Το βιβλίο αναλύει τον εθνικό μας χαρακτήρα και προσπαθεί να αποτυπώσει την κοινωνική πραγματικότητα των αρχών του 20ού αιώνα που δεν διαφέρει όσο θα περίμενε κανείς  από τη σημερινή

 

Ο Σκληρός αναρωτιέται: είναι λοιπόν οι Έλληνες στάσιμοι; Είναι παθολογικά προσκολλημένοι στις κακές τους συνήθειες; Γιατί δεν «πάνε μπροστά»; –αναρωτιέμαι κι εγώ. Το βιβλίο αναλύει τον εθνικό μας χαρακτήρα –«είμαστε ευερέθιστοι, εύθικτοι και εγωισταί [...] παρασυρόμαστε από αυστηρά, κηδεμονικά, αυταρχικά και μοναρχικά ιδεώδη, τα οποία, εννοείται, ο καθένας σκέπτεται να τα εφαρμόσει στην καμπούρα του γείτονά του και όχι στη δική του»– και προσπαθεί να αποτυπώσει την κοινωνική πραγματικότητα των αρχών του 20ού αιώνα που δεν διαφέρει όσο θα περίμενε κανείς  από τη σημερινή. Συγκρίνοντας τις διαφορές μεταξύ βορρά και νότου, ο Σκληρός γράφει: «Οι πιο ψύχραιμοι, πειθαρχημένοι και περισσότερον κοινωνικώς ηθικοί αγγλογερμανικοί λαοί [...] αφοσιώνονται στις φιλελεύθερες ιδέες και συστήματα. Και τούτο διότι έχουν πεποίθηση στον νομιμόφρονα χαρακτήρα του εαυτού τους και του γείτονά τους, επομένως και στα καλά αποτελέσματα του φιλελεύθερου πολιτεύματος που καταπολεμά τη συγκεντρωτική κηδεμονία και αφήνει μεγάλη πρωτοβουλία στον πολίτη. [...] Ενώ εμείς ζητάμε προκαταβολικώς κηδεμονία [...] και βούρδουλα.»

Στα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού, που γράφτηκαν προτού εφαρμοστεί λογοκρισία στον διάλογο περί φυλετικών χαρακτηριστικών –προτού δηλαδή καταργηθεί στην πράξη η ανθρωπολογία και η εθνοψυχιατρική– αναλύεται o ελληνικός επαρχιωτισμός, μια διανοητική κατάσταση κατά την οποία οι πολίτες εστιάζουν στο μερικό αγνοώντας το ευρύτερο πλαίσιο. Το αποτέλεσμα είναι η παροιμιώδης ελληνική στενοκεφαλιά, η άρνηση της οικουμενικότητας, ο τοπικισμός: κοντολογίς, μια νοοτροπία «ενορίας» χωρίς ενδιαφέρον και γνώση για το τι εκτυλίσσεται πέραν των ορίων αυτής της ενορίας[1]. 

Ο Γιώργος Σκληρός, σχολιάζοντας τα εθνικά μας χαρακτηριστικά, προσπαθεί να εξηγήσει τα αίτια της αποτυχίας μας: ατομικισμός, στάση τύπου «not in my back yard», πλήρης απουσία κοινωνικού ηθικού κώδικα, πνεύμα σχολαστικό, δασκαλίστικο και αντιεπιστημονικό, έλλειψη καλαισθησίας, αυταρέσκεια. Αν ο Γιώργος Σκληρός επέκρινε τους Έλληνες στο σημερινό κοινωνικό πλαίσιο, θα τον είχαμε εξοστρακίσει ως ανθέλληνα, ρατσιστή και φασίστα. Αλλά, όπως προανέφερα, ο Σκληρός ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες επαναστάτες· σε μια εποχή όπου η έννοια της επανάστασης δεν συνεπαγόταν επαρχιωτισμό και κομφορμισμό[2]. Συνεχίζει λοιπόν ο Σκληρός: «Οι ιδιότητες της φυλής μας ήσαν η αιτία πολλών στραβών πραγμάτων στην κοινωνία μας που όλος ο κόσμος και οι ιστορικοί μας τα απέδιδαν σε άλλες αιτίες άσχετες με το ζήτημα. Πότε κατηγορούσαν γι’ αυτά την αμορφωσιά της γενεάς των αγωνιστών, πότε το πολίτευμα –στην αρχή το μοναρχικό, κατόπιν το κοινοβουλευτικό– τελευταία την ελαττωματικότητα και διαφθορά των πολιτευτών μας· ποτέ όμως δεν τα απέδωσαν στην ελαττωματικότητα του ελληνικού λαού ολόκληρου, του ίδιου δηλαδή του εαυτού μας, που αυταρέσκως τον θεωρούμε τον καλύτερο και τελειότερο λαό του κόσμου.» Εξυπακούεται ότι ο Σκληρός, ως υλιστής, δεν αποδίδει τις «ιδιότητες» των Ελλήνων σε μεταφυσικά αίτια αλλά σε βιολογικά, κοινωνικά και ιστορικά πως ήταν οι φεουδαρχοπατριαρχικές συνθήκες.

Η εμβάθυνση στην ελληνική ιστορία εμποδίζεται από τις προκαταλήψεις, τα εθνικά ψέματα, την παράλογη και δυσλειτουργική ιδεολογικοποίηση: έτσι, η εθνική ταυτότητα γίνεται υπερβολικά συγκεχυμένη

Διαβάζοντας τα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού, εκτός από τη φυσική και αναμενόμενη αντίδραση «Πες τα! Και λίγα λες!», είχα το εξίσου φυσικό και αναμενόμενο συναίσθημα που προκαλεί ένα δύσμορφο είδωλο στον καθρέφτη. Η εμβάθυνση στην ελληνική ιστορία εμποδίζεται από τις προκαταλήψεις, τα εθνικά ψέματα (που τα παρουσιάζουμε σαν noble lies), την παράλογη και δυσλειτουργική ιδεολογικοποίηση: έτσι, η εθνική ταυτότητα γίνεται υπερβολικά συγκεχυμένη. Γράφει λοιπόν ο Σκληρός για την ελληνική επανάσταση που, αν και σκοτεινή, αχαρτογτράφητη περιοχή, αποτελεί ένα από τα ιερά και τα όσια της παράδοσής μας: «Ήταν ένα περίεργο μίγμα κατά το ήμισυ αριστοκρατικό-θρησκευτικό και κατά το ήμισυ αστικό-πατριωτικό συνοδευόμενο με ενθουσιώδεις αόριστες φράσεις για το αρχαίο ελληνικό μεγαλείο [...] Η ελληνική επανάσταση είχε μικρή ψυχολογία και ιδεολογία.»

Στα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού ο Γ. Σκληρός αποτιμά την εποχή του Καποδίστρια, την κοινοβουλευτική περίοδο του Γεωργίου Α’ και την “ανορθωτική” περίοδο του Βενιζέλου. Συναρπαστικές μού φαίνονται οι παρατηρήσεις του για την παιδεία: «Τα σχολεία και τα παιδαγωγικά συστήματα σε χάλια ελεεινά [...] να τρομοκρατούνται από ψευτοσοφούς, αγύρτες δημαγωγούς [...] ενώ ο Τύπος κυλιόταν σε μια ανήθικη παραδολογία, έλλειψη αρχών και φρικώδη ημιμάθεια.» Οι Έλληνες, καταλήγει ο Σκληρός, είναι τόσο πεισματικά μυωπικοί ώστε αποδίδουν όλα τους τα δεινά στο “ρωμέικο” που δεν “θα διορθωθεί ποτέ” χωρίς να βλέπουν σ’ αυτό τον δικό τους, ατομικό, ρόλο. Ο κόσμος προχωρεί, τα γενότα είναι καταιγιστικά κι εμείς παραμένουμε προσκολλημένοι σε αναχρονιστικά κουρέλια, γράφει ο Σκληρός – για μια ακόμα φορά, συμφωνώ κι εγώ.

[1] Χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιου “parochialism” είναι σήμερα τα αντιευρωπαϊκά κόμματα. Ο πολιτικός τοπικισμός, που υποστηρίζει την τοπική παραγωγή και κατανάλωση αγαθών, τον έλεγχο της τοπικής αυτοδιοίκησης, την ανάδειξη της τοπικής κουλτούρας και ταυτότητας έναντι της «ξενόφερτης», αποτελεί κοινό στοιχείο των δύο άκρων.

[2] Μολονότι ο Γ. Σκληρός δεν έχει την παραμικρή σχέση με την κομμουνιστική πολιτική μετά τους μπολσεβίκους, όχι μόνον επειδή πέθανε το 1919, αλλά επειδή ανέκαθεν εξέφραζε αντιδογματικές και φιλελεύθερες ιδέες, το ΚΚΕ τον έχει οικειοποιηθεί. 

ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

 

 

 

 

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΚΛΗΡΟΥ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΤΙ!

 

 

Πηγή άρθρου: Book Press